مقاله ای جالب درباره آب از دیدگاه قرآن
شیخ طوسی در کتاب تفسیری خود تبیان در بیش از پانزده مورد به مباحث زیست جانوری پرداخته است. ایشان درباره آیه ۲۶ سوره بقره (إِنَّ اللّهَ لاَ یَسْتَحْیِی أَنْ یَضْرِبَ مَثَلاً مَا بَعُوضَهً فَمَا فَوْقَهَا …)
از امام صادق(علیه السلام) نقل می‌کند: «خداوند به پشه مثال زد، زیرا با این کوچکیش آنچه در فیل خلق شده در او خلق شده و علاوه بر آن دو عضو زیادتر هم دارد» (ج۱، ص۱۱۱). این روایات در مجامع و تفاسیر روایی همچون (فیض کاشانی، ملامحسن، م ۱۰۹۱ق، تفسیر صافی)، (عروسی حویزی، عبد علی‌بن‌جمعه، م۱۱۱۲ق، نورالثقلین) و… ذیل آیات مربوطه گرد‌آوری شده‌اند.
آب زمینه‌ساز حیات
خداوند در آیه ۳۰ سوره مبارکه انبیاء می‌فرماید (وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ کلَُّ شىَْءٍ حَى)، «و هر چیز زندهاى را از آب قرار دادیم؟!» برخی مفسرین به قرینه آیه ۴۵ نور (وَاللَّهُ خَلَقَ کُلَّ دَابَّهٍ مِنْ ماءٍ)، «و خدا هر جنبندهاى را از آبى آفرید» «جعل» را به معنی «خلق» گرفته‌اند، (علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیرالقرآن، ۱۴/۲۷۹؛ مولف الکشاف عن حقائق غوامض‌التنزیل، ۳/۱۱۳؛ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ۱۱/۲۸۴) گرچه این معنا می‌تواند یکی از کامل‌ترین معانی آیه باشد ولی تمام آن نیست و انحصار آن در معنای «خلق» صحیح به نظر نمی‌رسد.
زیرا اولاً استدلال به آیه سوره نور تمام نیست، چون آب در آن آیه نکره است و می‌تواند تنویع را برساند که احتمالاً نظر به آبی خاص با ترکیبات ویژه دارد مانند نطفه، که نتیجه آن گوناگونی جانوران است، چه اینکه در ادامه نیز می‌فرماید (فَمِنْهُم مَن یَمْشِی عَلَى بَطْنِهِ وَمِنْهُم مَن یَمْشِی عَلَى رِجْلَیْنِ وَمِنْهُم مَن یَمْشِی عَلَى أَرْبَعٍ یَخْلُقُ اللَّهُ مَا یَشَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ)، «پس برخى از آنها کسانى هستند که بر شکم خود راه مىروند و برخى از آنها کسانى هستند که بر دو پاى خود راه مىروند و برخى از آنها کسانى هستند که بر چهار (پا) راه مىروند؛ خدا آنچه را بخواهد مىآفریند، [چرا] که خدا بر هر چیزى تواناست» .
تکفارس آی آر
آب نقش مهمی در تعدیل درجه حرارت محیط زیست به عهده دارد. هنگامی که دمای کره زمین بالا می‌رود آب مقدار انرژی زیادی را به خود جذب می‌کند تا دمای آن یک درجه افزایش یابد و هنگامی که سرد می‌شود میزان انرژی زیادی را به محیط پس میدهد تا دمای آن یک درجه کاهش یابد. این مسأله در شبانه‌‌روز و هم‌چنین با جریان آب‌های قطبی و… در کل زمین باعث تنظیم و تعدیل دمای کره زمین می‌شود
اما در این جا معرفه است و «ال» آن می‌تواند عهد ذهنی بوده و اشاره به همین آب معهود باشد؛ در نتیجه با متفاوت شدن این دو، استدلال از یکی بر دیگری با مشکل مواجه می‌شود. ثانیاً در صورتی که فقط همین معنی اراده شده بود از همان ماده «خلق» استفاده می‌شد، اما با توجه به تأثیراتی که آب در کلیه مراحل حیات دارد به نظر می‌رسد این کلمه «جعل» می‌تواند معنای وسیع‌تری داشته، شروع حیات، بقاء حیات و تأمین بسیاری از شرایط حیات را هم در بر‌گیرد.
برای روشن‌تر شدن زیبایی آیه و دریافت وسعت و گستره آن، به برخی از خصوصیات منحصر به فرد آب و نقش آن در حیات، اشاره می‌شود.
۱ـ آب ماده اصلی بدن تمامی جانوران است، به طور مثال یک انسان ۷۰ کیلویی ۵۰ لیتر آب دارد و اگر ۲۰% آب بدن خود را از دست بدهد هرگز سلامتی خود را باز نخواهد یافت. (حمیدی کلیجی، سعید، قرآن و طبیعت «پدیده‌های شگفت انگیز عالم آفرینش»/ ۲۹)
۲ـ آب همه‌جا در خاک، هوا، زیرزمین و… وجود دارد و هم‌زمان به سه صورت مایع، جامد و گاز یافت می‌شود. (همان/ ۳۲)
۳ـ مایع بودن آب در دما و فشار معمولی بسیار حائز اهمیت است، زیرا وزن ملکولی آن ۱۸ است در حالی که آمونیاک با وزن ملکولی ۱۷ در ۳۳- هنوز به صورت بخار وجود دارد و سولفید هیدروژن با وزن ملکولی ۳۴ که در جدول تناوبی پهلوی آن قرار دارد در سرمای ۵۹- هنوز حالت بخار خود را حفظ می‌کند. اگر آب خواص پیش‌بینی شده در جدول تناوبی را داشت تغییرات جوی حاصل از آب به جای رحمت آسمانی به بلای آسمانی تبدیل می‌شد. (همان/ ۳۶)
۴ـ «ظرفیت گرمایی ویژه»[ ظرفیت گرمایی ویژه»، مقدار حرارتی است که یک ماده می‌گیرد تا دمای یک گرم از آن یک درجه سانتی‌گراد افزایش یابد و واحد آن کالری بر سانتی‌گراد است.] آب. در بسیاری از فلزات این میزان حرارت در حدود ۳% کالری است، در مس و آهن به حدود ۱% کالری می‌رسد در حالی که برای آب در بالاترین حد یعنی یک کالری قرار دارد. این مطلب برای تعدیل و ثابت نگه داشتن درجه حرارت کره زمین بسیار مهم است.
www.takfars.ir
همان‌گونه که روشن است ۴/۳ کره زمین را آب تشکیل میدهد و در بسیاری از نقاط زمین نیز یافت می‌شود، به این ترتیب آب نقش مهمی در تعدیل درجه حرارت محیط زیست به عهده دارد. هنگامی که دمای کره زمین بالا می‌رود آب مقدار انرژی زیادی را به خود جذب می‌کند تا دمای آن یک درجه افزایش یابد و هنگامی که سرد می‌شود میزان انرژی زیادی را به محیط پس میدهد تا دمای آن یک درجه کاهش یابد. این مسأله در شبانه‌‌روز و هم‌چنین با جریان آب‌های قطبی و… در کل زمین باعث تنظیم و تعدیل دمای کره زمین می‌شود. (بیضون، لبیب، الإعجاز‌العلمی فی القرآن/ ۱۷۰ـ۱۷۱)
با توجه به تأثیراتی که آب در کلیه مراحل حیات دارد به نظر می‌رسد این کلمه «جعل» می‌تواند معنای وسیع‌تری داشته، شروع حیات، بقاء حیات و تأمین بسیاری از شرایط حیات را هم در بر‌گیرد
۵- رسیدن موادغذایی از ریشه به آوند و از آن به شاخه‌های گیاه و یا رسیدن آن از طریق خون به سلول‌ها و یا دفع سموم بدن به وسیله حل شدن در آب، مرهون قدرت فوق‌العاده حلّالیّت آب است. آب یکی از قوی‌ترین مایعاتی است که می‌تواند بسیاری از مواد را درون خود حل کند. (آیات الکون واسرار الطبیعه فی القرآن الکریم/ ۱۸۷) البته تا اینجا فقط نیمه راه است. نیم دیگر آن مربوط به PH آب است.PH سیّالات، بین صفر تا ۱۴ متغیر است و صفر بالاترین قدرت اسیدی و ۱۴ بالاترین قدرت بازی را دارد. آب با دارا بودن ۷ = PH از نظر بازی و اسیدی خنثی است و این بسیار مهم است، زیرا می‌تواند بدون اینکه با آنها واکنش دهد ترکیبات بسیاری را درون خود حل کند. (بیضون، لبیب، الإعجاز العلمی فی القرآن/ ۱۷۶) اینک جا دارد بار دیگر و با نگاهی دیگر آیه شریفه را مرور کنیم؛ (وَ جَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ کلَُّ شىَْءٍ حَى)، «و هر چیز زندهاى را از آب قرار دادیم؟!»
نتیجه
آیاتی که گذشت سرشار از اعجازها و شگفتی‌هایی است که گاه یک کلمه یا فراز کوتاه آن، از چند زاویه می‌تواند مجموعه‌ای از آنان را در برداشته باشد و حتی گاه، برخی نکات آن در ارتباط با یک‌دیگر خود را نشان می‌دهند.
گستره اعجاز علمی قرآن را می‌توان در تنوع موضوعاتی که در قرآن منعکس شده است را یافت .
منابع :
حجت‌الاسلام دکتر علی نصیری ؛ دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران
حجت‌الاسلام محمد رضا نقدی ؛ کارشناس ارشد تفسیر و علوم قرآن
